Από αιώνες ο πυρετός θεωρείται και αναγνωρίζεται ως μια ωφέλιμη και επιθυμητή αντίδραση του οργανισμού μας απέναντι στους εισβάλλοντες μικροοργανισμούς. Αν όμως είναι έτσι, τότε γιατί δεν έχουμε σταθερά μια θερμοκρασία περί τους 38.9°C για να προστατευόμαστε ακόμα καλύτερα;
Εκτιμούμε ότι ο πυρετός εμφανίστηκε 600 εκατομμύρια χρόνια πριν, και διατηρείται ακόμα στα σπονδυλωτά, γεγονός που αν μη τι άλλο από μόνο του φανερώνει την ευεργετική του δράση. Σε ένα πείραμα του 1975, σαύρες ”μολύνθηκαν” με στέλεχος μικροβίου (A. hydrophila), και τοποθετήθηκαν σε διάφορες θερμοκρασίες. 75% επιβίωσαν στους 42°C και καμία στους 34°C. Στους 38°C επιβίωσαν 25% των σαυρών. Έτσι για πρώτη φορά αυξημένη θερμοκρασία συσχετίσθηκε με καλύτερη επιβίωση.
Πιστεύουμε μάλιστα ότι ακόμα και τα φυτά εκδηλώνουν πυρετό όταν μολυνθούν. Παρατηρήθηκε αύξηση ~2°C της θερμοκρασίας στα φύλλα φασολιάς όταν αυτή προσβλήθηκε από μύκητα.
Στους ανθρώπους τώρα: Μέτα-ανάλυση του 2017 σε ασθενείς με σήψη, εκδήλωση πυρετού συνοδεύεται από 22% θνητότητα, φυσιολογική θερμοκρασία από 31% θνητότητα, ενώ υποθερμία από 47% θνητότητα.
Πως όμως ο πυρετός μας βοηθάει να καταπολεμήσουμε τις λοιμώξεις; Συνδυασμός αντιμικροβιακής δράσης με ενεργοποίηση του ανοσολογικού μηχανισμού είναι η απάντηση. Σε μελέτη του 1932, η in vitro εξάπλωση του μικροβίου που προκαλεί την σύφιλη (Terp. pallidum) αναστέλλεται σε μεγάλο βαθμό σε υψηλές θερμοκρασίες. Αυτός είναι ένας άμεσα αντιμικροβιακός μηχανισμός, που όμως δεν δίνει όλες τις απαντήσεις. Αφ’ ενός γιατί οι θερμοκρασίες που απαιτούνται στο εργαστήριο είναι πολύ υψηλότερες από αυτές που αναπτύσσονται στο ανθρώπινο σώμα. Αφ’ ετέρου γιατί εάν αυτός ήταν ο μόνος μηχανισμός, θα περίμενε κάποιος, ιδίως μετά από 600εκ. χρόνια οι μικροοργανισμοί να έχουν αναπτύξει οδούς και μεθόδους διαφυγής.
Καταλήγουμε λοιπόν ότι ο κύριος μηχανισμός είναι η ενεργοποίηση του ανοσολογικού μηχανισμού, και μάλιστα τόσο της εγγενούς (innate) όσο και της επίκτητης (adaptive) ανοσίας. Για παράδειγμα, ο πυρετός προκαλεί την απελευθέρωση ουδετερόφιλων από τον μυελό των οστών, και βέλτιστη κυκλοφορία των λεμφοκυττάρων στα φλεβοειδή του ενδοθηλίου.
Αν όμως ο πυρετός μας προστατεύει με τέτοιο τρόπο, γιατί με την εξέλιξη του ανθρώπινου είδους δεν προσαρμοστήκαμε σε όλο και υψηλότερη βασική θερμοκρασία σώματος με την πάροδο των χρόνων; Η απάντηση είναι γιατί το μεταβολικό κόστος για κάτι τέτοιο θα ήταν απαγορευτικό: για κάθε 1°C αύξηση στην θερμοκρασία σώματος, η επακόλουθη αύξηση του μεταβολικού ρυθμού είναι περίπου 13%. Αλλά όχι μόνο αυτό. Το να έχουμε συνεχώς ενεργοποιημένο το ανοσολογικό μας σύστημα δεν είναι επιθυμητό για ποικίλους λόγους.
Και κάτι τελευταίο: Αν ο πυρετός είναι ωφέλιμος για τον οργανισμό, μήπως θα ήταν καλύτερο να αποφεύγουμε τα αντιπυρετικά; Αυτό είναι για ξεχωριστή ανάλυση. Το σίγουρο είναι ότι μη-φαρμακευτικοί τρόποι να ελέγξουμε τον πυρετό πρέπει να αποφεύγονται, μιας και ο οργανισμός θα δουλέψει ακόμα πιο έντονα προκειμένου να πετύχει την θερμοκρασία-στόχο που έχει θέσει ο υποθάλαμος. Από εκεί και πέρα, σαν γενικό κανόνα, ιδίως στα παιδιά, όσο ο πυρετός είναι καλά ανεκτός δεν υπάρχει κανένας λόγος να αγχώνονται γονείς και παιδίατροι να τον ρίξουν.
Ας καταρρίψουμε τουλάχιστον κάποιους μύθους: Μύθος 1. όσο ψηλότερος ο πυρετός τόσο πιο σοβαρή η λοίμωξη. Μύθος 2. Πυρετός που δεν υφίεται με αντιπυρετικά υποδηλώνει σοβαρή νόσο. Μύθος 3. Δεδομένου ότι ο πυρετός είναι φυσιολογική και χρήσιμη αντίδραση του οργανισμού, δεν πρέπει να τον αντιμετωπίζουμε. Μύθος 4. Πυρετός που συνοδεύεται από ρίγος (φρίκια) αποτελεί ένδειξη σοβαρής λοίμωξης.
