Πολλές φορές με ρωτάνε, ή μου έχει ζητηθεί να πάρω θέση πάνω στο πόσο αποτελεσματικές είναι οι λεγόμενες “εναλλακτικές” θεραπείες σε διάφορα νοσήματα, κυρίως αιματολογικές κακοήθειες, όπως στην Χρόνια Λεμφοκυτταρική Λευχαιμία. Συνάδελφοι μου στο εξωτερικό (Mayo clinic) είχαν εγκρίνει την κλινική δοκιμή του εκχυλίσματος πράσινου τσαγιού, ενώ προηγουμένως είχαν γίνει δεκτές για δημοσίευση άλλες 4 ανέκδοτες μελέτες σχετικά με τη χρήση του, στο πολύ έγκριτο Leukemia Research. Παρόμοια ερωτήματα γεννιούνται για την επίδραση του χυμού ροδιού στον αιματοκρίτη, του λεμονιού στα αιμοπετάλια και ένα σωρό άλλα.
Το πραγματικό πρόβλημα με την εναλλακτική ιατρική είναι ότι από τη στιγμή που μια θεραπεία αποδεικνύεται ξεκάθαρα να είναι αποτελεσματική, παύει να είναι “εναλλακτική” και γίνεται εδραιωμένη ιατρική γνώση. Αυτομάτως γίνεται κατανοητό ότι η “εναλλακτική ιατρική” πρέπει να αποτελείται αποκλειστικά από μη τεκμηριωμένες θεραπείες. Ακόμα, οι εναλλακτικές θεραπείες δεν ποσοτικοποιούνται, δεν δοσολογούνται, δεν υπάρχουν δεδομένα δηλαδή για το πόσο ρόδι ή πράσινο τσάι πρέπει να πιει κάποιος για να επιτύχει το ελάχιστο και μέγιστο ευεργετικό αποτέλεσμα. Είναι επίσης καταγεγραμμένες, σε τι συχνότητα και πόσο σοβαρές οι τυχόν ανεπιθύμητες ενέργειες; Φυσικά όχι.
Παρ ‘όλα αυτά, πολλοί ασθενείς είναι βέβαιοι ότι αισθάνονται καλύτερα μετά από εναλλακτικές θεραπείες και αυτό δε μπορούμε να τους το αρνηθούμε. Υπάρχουν πολλές ανέκδοτες αφηγήσεις, αλλά με τις αφηγήσεις δεν παράγονται δεδομένα.
Θεωρείται ότι η αποτελεσματικότητα πολλών εναλλακτικών θεραπειών οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην επίδραση του εικονικού φαρμάκου (placebo effect). Σε τουλάχιστον μερικούς ασθενείς το φαινόμενο placebo είναι μάλλον υπαρκτό. Μπορεί όντως να είναι μια αντικειμενική σωματική ανταπόκριση του οργανισμού μας, που όμως δεν σχετίζεται με την δραστικότητα του εκάστοτε φαρμάκου, ή θεραπείας. Μια σχετικά πρόσφατη σύγκριση του βελονισμού έδειξε ότι η τοποθέτηση βελόνων στο δέρμα έχουν όντως ευεργετική φυσιολογική επίδραση, αλλά τα σημεία που βάζουμε αυτές τις βελόνες δεν έχουν καμία απολύτως σημασία!
Εάν λοιπόν τα αποτελέσματα των εικονικών φαρμάκων είναι πραγματικά, θα ήταν λάθος να τα στερήσουμε από τους ασθενείς, ειδικά εάν δεν υπάρχει τίποτα πιο αποτελεσματικό διαθέσιμο. Για παράδειγμα, αν ασθενείς με καρκίνο τελικού σταδίου λένε ότι αισθάνονται καλύτερα όταν ένας ρεφλεξιολόγος κάνει διάφορες μαλάξεις ή χειρισμούς με τα πόδια τους, γιατί να μη τους προσφέρουμε αυτή τη μικρή χαρά; Επομένως, το καθήκον μας είναι να διογκώσουμε όσο γίνεται και να εκμεταλλευτούμε στο μέγιστο αυτή τη δράση του εικονικού φαρμάκου. Η λογική λέει ότι κάτι τέτοιο μπορεί να γίνει με την παροχή ιδιαίτερης και αυξημένης προσοχής και φροντίδας από τον θεράποντα, με τα ευγενικά λόγια, με απαλά φώτα και χαλαρωτική μουσική, με μηχανήματα ‘’τελευταίας’’ τεχνολογίας (laser, νανοτεχνολογία κρυοθεραπεία, οζονοθεραπεία είναι τυχαία παραδείγματα) με φώτα που αναβοσβήνουν, με περιποιημένο και κομψό νοσηλευτικό προσωπικό και ότι άλλο εξοπλισμό μπορεί να φανταστεί κανείς. Κάτι ανάλογο δηλαδή με την τακτική των αεροπορικών εταιρειών για να κάνουν πιο ευχάριστη την πτήση μας.
Κι εδώ βρίσκεται το δίλημμα: Η τάση στην ιατρική είναι να είμαστε όσο πιο ανοιχτοί και ειλικρινείς με τον ασθενή γίνεται, να λέμε όλη την αλήθεια. Για να μεγιστοποιηθεί όμως το φαινόμενο placebo, θα πρέπει να αναγκαστούμε να πούμε στον ασθενή όσο το δυνατόν περισσότερα ψέματα. Γιατί αν αναφέρουμε ότι όλες οι μελέτες έδειξαν ότι μια θεραπεία δεν υπερτερεί καθόλου σε σύγκριση με το εικονικό φάρμακο, είναι σχεδόν βέβαιο ότι ο ασθενής δε θα πειστεί.
Αν και αρκετά Βρετανικά πανεπιστήμια προσφέρουν προγράμματα σπουδών (courses) στην ‘’εναλλακτική’’ ιατρική, προκαλεί απορία το τι πραγματικά διδάσκουν, και αν θα ήταν πιο χρήσιμο να παρακολουθήσει κανείς σεμινάρια σε θέματα μάρκετινγκ και διαφημιστικής προβολής.
