Οι περισσότεροι από εμάς θεωρούν λογικό ότι αν έχουμε τη δυνατότητα να εντοπίσουμε ένα νόσημα εν τη γενέσει του, τότε υποχρεούμαστε να το κάνουμε. Παραδόξως, τα δεδομένα που έχουμε δε λένε το ίδιο. Αν ίσχυε ότι κάθε τέτοια περίπτωση θα προλάβαινε και μια ασθένεια που τελικά θα εκδηλωνόταν και θα χρειαζόταν και θεραπεία, και ότι δεν υπήρχαν ψευδώς θετικά αποτελέσματα από τον προσυμπτωματικό έλεγχο (αυτό που είναι γνωστό ως προληπτικές εξετάσεις για καρκίνο), και αν επίσης ίσχυε ότι κανένα από αυτά τα ψευδώς θετικά δεν οδηγούν σε αντίθετα αποτελέσματα με την ανίχνευση τους, τότε, ανεξάρτητα από το κόστος, αυτή η τακτική θα είχε νόημα.
Τα δύο πεδία όπου αμφισβητείται η αξία του προσυμπτωματικού ελέγχου είναι ο καρκίνος του μαστού και ο καρκίνος του προστάτη.
Το πρόβλημα με τη μαστογραφία για τον καρκίνο του μαστού είναι πρώτον ότι ο προεμμηνοπαυσιακός μαστός είναι υπερβολικά πυκνός για να δει κανείς τον καρκίνο και δεύτερον ότι κανείς δεν υποστηρίζει την εξέταση για ηλικίες άνω των 70 ετών όπου ο αυτός καρκίνος είναι πιο συχνός. Τρίτον, πολλές από τις προκαρκινικές βλάβες που θα βρεθούν δεν θα χρειαστούν ποτέ καμία θεραπεία κατά το υπόλοιπο της ζωής του ατόμου. Τέταρτον, τα ψευδώς θετικά αποτελέσματα είναι δυστυχώς πολλά. Πέμπτο, η διαχείριση αυτών των ψευδών θετικών αποτελεσμάτων προκαλεί αβεβαιότητα και τουλάχιστον μια περίοδο αδικαιολόγητης ανησυχίας στον ασθενή που μπορεί να οδηγήσει μέχρι σε βιοψία και σε ακραίες περιπτώσεις ακόμα και μαστεκτομή.
Δεδομένα επαναλαμβανόμενα από καιρό, δείχνουν ότι η μαστογραφία σε αυτή την κατηγορία του πληθυσμό δεν είναι σοφή επιλογή. Είναι αλήθεια ότι το προσδόκιμο ζωής για τον καρκίνο του μαστού έχει βελτιωθεί από τη στιγμή που εισήχθη η μαστογραφία, αλλά αυτό ισχύει και για τα άτομα κάτω των 50 και άνω των 70 ετών που δεν εξετάστηκαν. Πιο πιθανό λοιπόν να οφείλεται στην εισαγωγή της Ταμοξιφαίνης στη θεραπεία, παρά σε οτιδήποτε άλλο.
Εδώ και λίγα χρόνια η US Preventative Services Task Force έχει γνωμοδοτήσει ότι το PSA δεν θα πρέπει να χρησιμοποιείται για τον προσυμπτωματικό έλεγχο του καρκίνου του προστάτη, με το αιτιολογικό ότι όχι απλά δεν σώζει ζωές αλλά αντίθετα μπορεί να αποδεικνύεται και επιβλαβές. Η γνωμοδότηση καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η ευρέως διαδεδομένη αμερικανική πρακτική του ετήσιου προληπτικού ελέγχου του PSA για τον καρκίνο του προστάτη σε άνδρες ηλικίας 50 ετών και άνω δεν υποστηρίζεται από τα δεδομένα τυχαιοποιημένων κλινικών μελετών. Ο προληπτικός ετήσιος έλεγχος του PSA μειώνει μεν ελαφρά τη θνητότητα στον καρκίνο του προστάτη, αλλά το απόλυτο όφελος είναι πολύ μικρό, ιδίως αν συγκριθεί με άλλες πολύ πιο συχνές αιτίες θανάτου σ΄αυτή την ηλικιακή ομάδα, και επίσης σχετίζεται και με -όχι αμελητέους- κινδύνους. Η μεγάλη πλειοψηφία ανδρών που έχουν υποβληθεί σε θεραπεία για καρκίνο του προστάτη διεγνωσμένο μέσα από εξέταση ρουτίνας του PSA δεν θα πεθάνει από τον καρκίνο, αλλά αντίθετα υπάρχουν πειστικές ενδείξεις ότι η ανίχνευση του καρκίνου του προστάτη με μια τέτοια στρατηγική μπορεί να φέρει επιπλοκές όπως στυτική δυσλειτουργία, ακράτεια ούρων, δυσλειτουργία του εντέρου μέχρι και θάνατο.
