Η Pfizer και η BioNTech μόλις κυκλοφόρησαν τα πρώιμα αποτελέσματα της δοκιμής του εμβολίου COVID-19. Αν και δεν είναι το μόνο εμβόλιο στα τελευταία στάδια δοκιμών, το μεγάλο μέγεθος και ο προσεκτικός σχεδιασμός της μελέτης αυτής, για να μην αναφέρω τα εντυπωσιακά αποτελέσματα, έχουν προκαλέσει φρενήρη ενθουσιασμό σε όλο τον κόσμο. Καθώς πλησιάζουμε στην πολυαναμενόμενη έναρξη της διάθεσης τους στην κυκλοφορία, αξίζει να δούμε πώς οι στατιστικολόγοι βοηθούν τους γιατρούς να διασφαλίσουν την ασφάλεια των εμβολίων.
Πόσο αποτελεσματικό είναι το εμβόλιο;
Δεν είναι εύκολο να τo ξέρουμε με ακρίβεια. Οι δοκιμές περιλαμβάνουν μεγάλο αριθμό ατόμων, με τους μισούς να λαμβάνουν το εμβόλιο και τους άλλους μισούς εικονικό φάρμακο. Στη συνέχεια, οι συμμετέχοντες πρέπει να εκτεθούν στη λοίμωξη με την προσδοκία ότι ο εμβολιασμός θα προστατέψει τουλάχιστον μερικούς περισσότερους στην ομάδα που έλαβε τη θεραπεία, σε σχέση με όσους έλαβαν placebo.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως για τον ιό HIV ή τον Έμπολα, η χορήγηση εικονικού φαρμάκου είναι ηθικά μη αποδεκτή, καθώς τα στελέχη αυτά έχουν πολύ υψηλή θνητότητα . Για τον κορωνοϊό, οι ερευνητές πρέπει να βασίζονται στη φυσική λοίμωξη, διότι αυτή τη στιγμή δεν γίνεται να εκθέσουμε σκόπιμα κάποιους στον ιό. Ως αποτέλεσμα, ο υπολογισμός της αποτελεσματικότητας βασίζεται σε σχετικά μικρό αριθμό ατόμων που μολύνθηκαν από COVID-19 μετά από επαφή με άλλα μολυσμένα άτομα.
Η κλινική μελέτη των Pfizer / BioNTech είχε περίπου 44.000 συμμετέχοντες, και 21.999 από αυτούς έλaβαν το εμβόλιο. Οι ερευνητές χρησιμοποιούν στατιστική ανάλυση για να ορίσουν αυτά τα κομβικά σημεία της μελέτης, στα οποία μπορούν να είναι ολοένα και πιο σίγουροι ότι το εμβόλιο δουλεύει- ή όχι. Εάν οι αριθμοί είναι μικροί, δεν μπορεί να είναι ξεκάθαρο εάν η διαφορά στα αποτελέσματα με το εικονικό φάρμακο είναι πραγματική ή απλά αποτέλεσμα τυχαίας κατανομής.
Έτσι οι στατιστικολόγοι χρησιμοποιούν τη λεγόμενη ”ανάλυση ισχύος” για να καταλήξουν στον αριθμό των ατόμων που πρέπει να ελέγξουμε, ώστε να αποφύγουμε το τελικό αποτέλεσμα να οφείλεται στην τύχη. Για το εμβόλιο των Pfizer/ BioNTech, ο στόχος ήταν 164 περιπτώσεις, στηριγμένοι στην υπόθεση ότι το εμβόλιο είναι μόνο 60% αποτελεσματικό. Η υπόθεση βασίστηκε στην αποτελεσματικότητα του εμβολίου κατά της εποχικής γρίπης. Ωστόσο, με τa νούμερα να ξεπερνούν τις προσδοκίες, η εταιρεία αποφάσισε να δημοσιεύσει τα αποτελέσματα σε ένα από τα σημεία ενδιάμεσης ανάλυσης.
Κατέγραψαν 94 περιπτώσεις λοίμωξης, 86 στην ομάδα εικονικού φαρμάκου και 8 μεταξύ των εμβολιασμένων. Η αποτελεσματικότητα κυμάνθηκε στο 90% . Αυτό το επίπεδο προστασίας από μια μόλυνση είναι τεράστιο. Παρόλο που η μελέτη βασίζεται σε σχετικά μικρό δείγμα, η στατιστική δύναμη επιτρέπει στους ερευνητές να προεξοφλήσουν το τι θα συμβεί κατά την κυκλοφορία του εμβολίου.
Η δοκιμή περιλάμβανε διαφορετικές ηλικίες, και άτομα από διαφορετικές εθνικές μειονότητες, ωστόσο χρειάζεται κάτι παραπάνω για να εκτιμηθεί πώς προστατεύονται οι πιο ευάλωτες ομάδες.
Η τελική αποτελεσματικότητα είναι πιθανό να είναι χαμηλότερη, καθώς η χορήγηση της θεραπείας είναι δύσκολη για πολλούς λογιστικούς λόγους, ένας εκ των οποίων είναι η ανάγκη των mRNA εμβολίων για αποθήκευση και διατήρηση σε υπερβολικά χαμηλές θερμοκρασίες. Στην πραγματικότητα αυτή η αυστηρή προϋπόθεση είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα μειώσει την αποτελεσματικότητα του εμβολίου.
Πόσο ασφαλές είναι το εμβόλιο;
Εάν το εμβόλιο πρόκειται να χορηγηθεί ευρέως, η ιατρική κοινότητα και το κοινό οφείλουν να είναι σίγουροι για την ασφάλειά του.
Το εμβόλιο της Pfizer χορηγήθηκε σε 21.999 άτομα. Μερικοί άνθρωποι ανέφεραν μια αντίδραση παρόμοια με εκείνη μετά τον εποχιακό εμβολιασμό της γρίπης, αλλά μέχρι στιγμής σοβαρές παρενέργειες δεν έχουν αναφερθεί. Αλλά πώς μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι αυτό θα ισχύει όταν η θεραπεία διατεθεί σε εκατομμύρια ανθρώπους;
Οι στατιστικολόγοι επινόησαν λοιπόν τον ”κανόνα των τριών”. Ο κανόνας αυτός μας λέει ότι εάν 21.999 συμμετέχοντες υποβλήθηκαν σε θεραπεία χωρίς παρενέργειες, τότε με βεβαιότητα της τάξης του 95%, η πιθανότητα παρενέργειας από το εμβόλιο αναμένεται να είναι μικρότερη από τρεις (εξ ου και το όνομα) διαιρούμενη δια το 21.999, άρα λιγότερο από μια στα 10.000. Η πιθανότητα αυτών των ανεπιθύμητων ενεργειών είναι πιθανώς ακόμη χαμηλότερη, αλλά οι ερευνητές θα θελήσουν να επεκτείνουν τις δοκιμές περαιτέρω για να το επιβεβαιώσουν.
Η ασφάλεια είναι εξίσου σημαντική με την αποτελεσματικότητα. Εάν λάβουμε μια πιθανότητα 1 στις 10.000 και υπολογίσουμε τον αριθμό των 300 εκατομμυρίων πληθυσμών που προορίζονται για εμβολιασμό μόνο στις ΗΠΑ, ο αριθμός των ατόμων με παρενέργειες θα φτάσει ενδεχομένως τις 30.000. Όχι μόνο οι γιατροί δεν θέλουν να προκληθεί καμία σοβαρή παρενέργεια, αλλά και τυχόν σοβαρές παρενέργειες που οφείλονται στο εμβόλιο θα μπορούσαν να βλάψουν τη φήμη, την αξιοπιστία της εταιρείας και να μειώσουν σημαντικά την περαιτέρω διείσδυση του εμβολίου στους πληθυσμούς.
Οι ιατρικές αρχές και οι κυβερνήσεις σχεδιάζουν τρόπους εφαρμογής του εμβολιασμού σε εθνικά προγράμματα. Η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου έχει παραγγείλει 40 εκατομμύρια δόσεις του εμβολίου της Pfizer το οποίο – με θεραπεία δύο δόσεων – θα εμβολιάσει 20 εκατομμύρια άτομα, δηλαδή, όλους τους ηλικίας 55 ετών και άνω Βρετανούς.
Ωστόσο, η διάθεση δεν θα είναι γρήγορη καθώς η παραγωγή και η παράδοση θα απαιτήσουν χρόνο.
Το ζητούμενο εδώ είναι η στρατηγική. Τι ακριβώς ζητάμε να επιτύχει το πρόγραμμα εμβολιασμού; Τα εμβόλια της παιδικής ηλικίας, όπως η ιλαρά, χορηγούνται σε νεογέννητα για να διατηρήσουν φαινόμενο ανοσίας αγέλης. Σε τέτοια περίπτωση, αρκεί να εμβολιαστεί μόνο ένα σχετικά μικρό ποσοστό του πληθυσμού. Με την ταχεία εξάπλωση του COVID-19 – και τα υψηλά επίπεδα υπάρχουσας λοίμωξης – το ποσοστό θα πρέπει να είναι πολύ υψηλότερο.
Οι προβλέψεις για το επίπεδο ανοσίας που απαιτείται για την επίτευξη ανοσίας αγέλης εξαρτώνται από την εκτίμησή μας για τον βασικό αριθμό αναπαραγωγής του ιού, το γνωστό R. Ελλείψει περιοριστικών μέτρων, το R εκτιμάται ότι είναι περίπου 3. Αυτό συνεπάγεται ότι ένα τουλάχιστον το 67% του πληθυσμού πρέπει να είναι πλήρως ανοσοποιημένο για να σταματήσει να εξαπλώνεται η επιδημία. Πολύ υψηλότερες τιμές θα πρέπει να επιτευχθούν εάν στόχος είναι η εξάλειψη του ιού.
Αυτό το επίπεδο δύσκολα είναι εφικτό με αποτελεσματικότητα 60%, ακόμη και αν εμβολιασθεί ολόκληρος ο πληθυσμός. Η τιμή του R = 3 προϋποθέτει την επιστροφή σε τρόπο ζωής πριν από την πανδημία. Εάν διατηρήσουμε κάποιο επίπεδο περιορισμών και χρησιμοποιούμε μάσκες, το R θα μπορούσε να είναι χαμηλότερο και επομένως η ασυλία της αγέλης ευκολότερο να επιτευχθεί.
Στη θετική πλευρά, τα απλά μαθηματικά μοντέλα μπορεί να είναι πολύ απαισιόδοξα για τα επίπεδα ανοσίας της αγέλης. Επιπλέον, εάν ίσως το 20% του κόσμου έχει ήδη COVID-19, το απαιτούμενο επίπεδο εμβολιασμού μπορεί να είναι πολύ πιο εύκολο να επιτευχθεί.
Εναλλακτικά, εμβολιασμός μπορεί να εφαρμοστεί επιλεκτικά σε κοινωνικά σύνολα που διατρέχουν είτε υψηλό κίνδυνο μόλυνσης (υγειονομική περίθαλψη) είτε υψηλό κίνδυνο θανάτου (ευπαθείς ομάδες). Αυτή είναι η προτεινόμενη στρατηγική σε χώρες όπως η Αγγλία.
Τα αποτελέσματα των δοκιμών του εμβολίου της Pfizer είναι πολύ ελπιδοφόρα. Ωστόσο, ο δρόμος για την εξάλειψη του κορωναϊού είναι πιθανό να είναι μακρύς και δύσκολος. Πέρα από το να εξασφαλίσουμε την δυνατότητα να προστατεύει από τον ιό, πρέπει να γνωρίζουμε εάν το εμβόλιο θα παρέχει μακράς διάρκειας ανοσία ή εάν θα πρέπει να επαναλαμβάνεται, όπως για παράδειγμα τα εμβόλια του τετάνου ή της εποχικής γρίπης.
Όμως, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής και οι γιατροί θα πρέπει επίσης να εξισορροπήσουν την επιτακτική ανάγκη να τελειώσει η πανδημία, με τους φόβους για τυχόν παρενέργειες και την επακόλουθη διστακτικότητα για εμβολιασμό. Αν και είναι εύκολο να καταριφθούν αυτές οι ανησυχίες, ωστόσο πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη αν θέλουμε το πρόγραμμα εμβολιασμού να είναι επιτυχές .
